حب دیابت "راز درمان" : همگرایی سنت و یافته‌های نوین

Eslam Shakiba Eslam Shakiba · 1404/2/15 15:40 · خواندن 4 دقیقه

چکیده

طب سنتی ایران راهکارهای کهنی برای دیابت داشته است. کتاب "راز درمان" اثر حکیم دکتر عبدالله احمدیه، پزشک دارالفنون و علاقه‌مند به طب سنتی، یک حب (قرص) سه جزئی برای دیابت شیرین معرفی می‌کند: مقل ازرق، پوست هلیله زرد، و مرمکی. این مقاله، شواهد علمی نوین بر اثربخشی این اجزا و ترکیب آن‌ها را بررسی می‌کند. تحقیقات مدرن نشان دادند Commiphora myrrha (مرمکی)، Terminalia chebula (هلیله زرد) و Commiphora mukul (مقل/گوگول) در مدل‌های حیوانی، اثرات ضد دیابتی، آنتی‌اکسیدان و کاهنده چربی خون دارند [5-11، 15]. مکانیسم‌هایشان شامل مهار جذب گلوکز، تحریک ترشح انسولین، بهبود حساسیت به انسولین و محافظت بافتی است. مهم‌تر اینکه، مطالعه‌ای بر روی ترکیب این سه گیاه، اثربخشی آن را در بهبود قند خون، HbA1c، انسولین، چربی‌ها و وضعیت آنتی‌اکسیدانی در موش‌های دیابتی تأیید کرد که با متفورمین قابل مقایسه بود [12]. این یافته‌ها، مبنای علمی محکمی برای فرمولاسیون سنتی مذکور فراهم کرده و پتانسیل طب سنتی برای کشف داروهای نوین را برجسته می‌سازد.

مقدمه

دیابت شیرین، بیماری شایع و پیچیده‌ای است که در طول تاریخ طب، از جمله در طب سنتی ایران، مورد توجه بوده [3، 4]. کتاب "راز درمان" اثر متأخر حکیم دکتر عبدالله احمدیه، که دانش‌آموخته پزشکی نوین بود اما دغدغه طب سنتی را نیز داشت [1]، حاوی دیدگاه‌ها و درمان‌های او برای بیماری‌ها، از جمله دیابت است [1، 2]. او در این کتاب یک حب خاص برای دیابت شیرین معرفی می‌کند [2]. این مقاله با هدف تطبیق دانش سنتی و یافته‌های نوین، به بررسی علمی اجزای این حب و اثربخشی ترکیبی آن‌ها می‌پردازد.

حب ضد دیابت در "راز درمان"

حکیم دکتر احمدیه در "راز درمان" ضمن تبیین دیابت از دیدگاه خود، حب سه‌جزئی را با نسبت‌های: مقل ازرق ۳ واحد، پوست هلیله زرد ۳ واحد، مرمکی ۱ واحد ذکر می‌کند [2]. او بر اثربخشی آن تأکید دارد [2].

بررسی علمی اجزای حب

مرمکی (Commiphora myrrha): تحقیقات مدرن اثرات ضد دیابتی آن را در مدل‌های حیوانی نشان داده‌اند [5، 7]. این گیاه با تحریک ترشح انسولین (in vitro و in vivo) [6، 7]، خواص آنتی‌اکسیدان و محافظتی [5، 7] و احتمالاً مهار جذب گلوکز [5] عمل می‌کند.
هلیله زرد (Terminalia chebula): این گیاه نیز با اثرات ضد دیابتی خود شناخته شده است [8، 9، 10]. مکانیسم‌های آن شامل مهار آلفا-گلیکوزیداز (کاهش جذب قند) [8]، بهبود حساسیت به انسولین با مهار PTP1B و فعال‌سازی مسیر PI3K/AKT [8]، و تحریک ترشح انسولین و محافظت از سلول‌های بتا [9، 10] است. ترکیبات اصلی مؤثر آن تانن‌ها و پلی‌فنول‌ها هستند [8].
مقل ازرق (احتمالاً Commiphora mukul / Guggul): با فرض اینکه مقل ازرق همان گوگول باشد، تحقیقات بر روی گوگولسترون (ترکیب اصلی گوگول) اثرات ضد دیابتی و کاهنده چربی خون را نشان می‌دهد [11]. مکانیسم‌های آن شامل افزایش ترشح انسولین [11]، بهبود حساسیت به انسولین از طریق PPARγ [11] و مهار آنزیم DPP-4 [15] است.

شواهد علمی بر اثربخشی ترکیب

مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ به‌طور خاص اثر ترکیب عصاره‌های Commiphora mukul، Commiphora myrrha و Terminalia chebula را در موش‌های دیابتی بررسی کرد [12]. نتایج این مطالعه بسیار مهم بود:

ترکیب، قند خون، HbA1c، انسولین، پروفایل چربی و وضعیت آنتی‌اکسیدانی را بهبود بخشید [12].
اثربخشی آن در کاهش قند خون با داروی متفورمین قابل مقایسه بود و در بهبود چربی‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها نیز مؤثر بود [12].
این مطالعه نشان داد که ترکیب این گیاهان، با بهره‌گیری از مکانیسم‌های متعدد اجزا، به صورت چندوجهی بر دیابت اثر می‌گذارد.

همگرایی سنت و علم

یافته‌های علمی مدرن، مبنای محکمی برای اثربخشی حب سنتی مؤلف "راز درمان" فراهم می‌کنند. رویکرد سنتی (نظیر قابضیت برای کنترل تکرر ادرار) می‌تواند با مکانیسم‌های نوین (مهار جذب قند، تحریک انسولین، بهبود حساسیت) تبیین شود. این همگرایی نشان می‌دهد که سنت پزشکی ایرانی به ترکیباتی دست یافته که از طریق مسیرهای مولکولی مرتبط با پاتوفیزیولوژی دیابت عمل می‌کنند.

نتیجه‌گیری

حب ضد دیابت حکیم دکتر عبدالله احمدیه در "راز درمان"، نمونه‌ای بارز از پتانسیل طب سنتی ایران است. تحقیقات علمی مدرن بر روی اجزا و ترکیب آن، شواهد قوی‌ای مبنی بر اثربخشی این فرمول در مدل‌های حیوانی از طریق مکانیسم‌های متعدد ارائه می‌دهد. این یافته‌ها، اعتبار علمی این فرمول سنتی را تأیید کرده و بر اهمیت تحقیق بر روی میراث طب سنتی به عنوان منبعی غنی برای داروهای طبیعی مؤثر در مدیریت دیابت تأکید می‌کند.

منابع: