راز "بول شیرین" در طب سنتی ایران
·
1404/2/13 23:38
· خواندن 3 دقیقه
راز "بول شیرین" در طب سنتی ایران: نشانه‌ای که گذشتگان به درستی دریافتند
بیماری دیابت، که امروزه میلیون‌ها نفر را درگیر کرده است، پدیده‌ای نوظهور نیست. اطباء در طول تاریخ، از جمله حکیمان بزرگ ایرانی، با این بیماری آشنا بوده و نشانه‌های آن را به‌دقت توصیف کرده‌اند. یکی از شگفت‌انگیزترین این مشاهدات که دقت نظر آن‌ها را به خوبی نشان می‌دهد، توجه به کیفیت ادرار بیماران دیابتی، به‌خصوص در مراحل پیشرفته بیماری بود.
در متون طب سنتی ایران، به نکته جالبی اشاره شده است: ادرار برخی از بیماران مبتلا به ذیابیطس، به‌خصوص در نوع یا مرحله‌ای که "بول شیرین" نامیده می‌شد، مزه شیرینی داشت و حشرات، مانند مگس و مورچه، به سمت آن جذب می‌شدند و حتی در آن می‌مردند [1، 2، 3، 4]. این مشاهده، یک علامت تشخیصی کلیدی برای اطباء آن زمان محسوب می‌شد و نشانه‌ای از وخامت بیماری بود. در برخی متون هندی که در طب سنتی ایران نیز شناخته شده بودند، حتی نام خاصی برای این نوع دیابت وجود داشت (شهديه پرميو) که مستقیماً به شیرین بودن ادرار اشاره دارد [2، 3].
اینکه اطباء قرون گذشته، تنها با اتکا بر حواس خود (مزه کردن ادرار یا مشاهده جذب حشرات) و بدون هیچ ابزار آزمایشگاهی پیشرفته‌ای، به وجود ماده‌ای شیرین در ادرار این بیماران پی برده بودند، واقعاً قابل تحسین است. آن‌ها شاید نمی‌دانستند آن ماده شیرین چیست یا چرا در ادرار ظاهر می‌شود، اما ارتباط آن با بیماری را درک کرده و به عنوان یک نشانه مهم ثبت کرده بودند.
حال، نگاهی به پزشکی نوین می‌اندازیم. امروزه می‌دانیم که بیماری دیابت قندی با افزایش سطح قند (گلوکز) در خون (هیپرگلایسمی) مشخص می‌شود. کلیه‌ها خون را تصفیه کرده و مواد زائد را به ادرار دفع می‌کنند، اما قند را (تا حد مشخصی) بازجذب می‌کنند تا از بدن دفع نشود. اما وقتی قند خون بسیار بالا می‌رود (بیش از حد آستانه کلیوی)، کلیه‌ها دیگر نمی‌توانند تمام قند را بازجذب کنند و گلوکز اضافی وارد ادرار می‌شود. ورود گلوکز به ادرار همان چیزی است که در پزشکی نوین گلیکوزوری (Glycosuria) نامیده می‌شود.
وجود گلوکز در ادرار، دقیقاً باعث شیرین شدن آن می‌شود! این قند در ادرار، ماده‌ای مغذی و جذاب برای حشرات، به‌خصوص مگس‌ها و مورچه‌هاست، و همین موضوع باعث جذب آن‌ها به سمت ادرار بیماران دیابتی می‌شود.
بنابراین، مشاهده اطباء سنتی ایران از "بول شیرین" و جذب حشرات به آن، تطابق کاملی با پدیده "گلیکوزوری" در پزشکی نوین و دلیل شیمیایی شیرین بودن ادرار و جذب حشرات دارد. این یک نمونه درخشان از این است که چگونه مشاهده دقیق و هوشمندانه در طب سنتی، حتی بدون درک مکانیسم زیربنایی، توانسته بود یکی از علائم حیاتی یک بیماری پیچیده را به درستی تشخیص دهد؛ نشانه‌ای که امروزه نیز با آزمایش‌های قند در ادرار، به عنوان یکی از روش‌های تشخیص یا پایش دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این داستان کوتاه، نمونه‌ای زیبا از پیوند دانش کهن و علم نوین است و نشان می‌دهد که چگونه میراث طب سنتی می‌تواند حاوی سرنخ‌های ارزشمندی برای درک بهتر بیماری‌ها باشد.
منابع:
- مخازن التعلیم، محمد حسین خان عقیلی علوی خراسانی شیرازی، ص ۲۱۱.
- قرابادین اعظم، محمد حسین خان عقیلی علوی خراسانی شیرازی، ص ۱۹۶، ۴۵۴.
- اکسیر اعظم، محمد اعظم خان چشتی، ج ۳، ص ۴۵۴.
- الحاوی فی الطب، محمد بن زکریا رازی، ج ۱۰، ص ۱۹۶.
- تذکر مهم: مطالب فوق صرفاً بر اساس متون طب سنتی ارائه شده است و جنبه تاریخی و پژوهشی دارد. تشخیص و درمان بیماری‌ها در حال حاضر بر عهده پزشکان متخصص و بر اساس دانش و روش‌های پزشکی نوین است. استفاده از هرگونه روش درمانی سنتی باید با مشورت و تأیید پزشک صورت گیرد.
