بررسی تطبیقی تأثیر ماه بر حجامت
·
1404/2/3 12:33
· خواندن 4 دقیقه
مقدمه
حجامت (Cupping Therapy)، یکی از روش‌های درمانی قدیمی و پرکاربرد در طب سنتی، در فرهنگ‌های مختلف، به‌ویژه در ایران، جایگاه ویژه‌ای داشته است. این روش که به عنوان بخشی از "تنقیه" (پاکسازی بدن) شناخته می‌شود، به منظور درمان و پیشگیری از انواع بیماری‌ها به کار رفته است. در متون طب سنتی، زمان انجام حجامت به‌عنوان عاملی تعیین‌کننده در اثربخشی آن مطرح شده است. از جمله این توصیه‌ها، نقش فازهای ماه قمری و اثر آن بر حرکت خون و اخلاط بدن است. این مقاله با هدف بررسی تطبیقی باور "تأثیر ماه بر حجامت"، از دیدگاه طب سنتی و یافته‌های علمی نوین، به تحلیل این ارتباط می‌پردازد.
توصیه‌های طب سنتی
در متون کلاسیک طب سنتی ایرانی و اسلامی، مانند "قانون" ابن‌سینا و "الحاوی" رازی، به‌طور گسترده‌ای به اهمیت زمان انجام حجامت تأکید شده است. طبیبان سنتی معتقد بودند که بهترین زمان برای انجام حجامت، روزهای ۱۷، ۱۹ و ۲۱ ماه قمری است. این توصیه مبتنی بر باور به تأثیر جاذبه ماه بر اخلاط بدن، به‌ویژه خون، شکل گرفته است.
- نظریه اخلاط: بر اساس این نظریه، اخلاط (خون، بلغم، صفرا، و سودا) در طول ماه قمری دچار تغییراتی در کمیت و کیفیت می‌شوند. در روزهای میانی ماه، خون به سمت سطح بدن حرکت کرده و "زائد" (افزایش) می‌یابد.
- شباهت به جزر و مد: طبیبان سنتی تصور می‌کردند که همان‌طور که ماه موجب جزر و مد دریاها می‌شود، بر حرکت و کیفیت سیالات بدن انسان نیز اثر می‌گذارد. بنابراین، هماهنگ‌سازی زمان حجامت با فازهای ماه می‌تواند به خروج بهتر خون و مواد زائد از بدن کمک کند.
نگاه علم نوین به چرخه قمری و تأثیر آن بر بدن
در دهه‌های اخیر، علم کرونوبیولوژی (زیست‌شناسی زمانی) به بررسی تأثیر چرخه‌های طبیعی مانند ریتم شبانه‌روزی و چرخه ماه قمری بر عملکرد بدن پرداخته است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که فازهای ماه می‌توانند بر کیفیت خواب ، سطح هورمون‌ها ، خلق‌وخو و حتی شدت خونریزی تأثیرگذار باشند (Cajochen et al., 2013؛ Zimecki, 2006).
- تأثیر بر خواب: مطالعه‌ای منتشرشده در مجله Current Biology نشان داد که در فاز ماه کامل، مدت زمان خواب کاهش یافته و کیفیت آن تحت تأثیر قرار می‌گیرد (Cajochen et al., 2013).
- تأثیر بر هورمون‌ها: برخی یافته‌ها نشان می‌دهند که سطح هورمون‌هایی مانند ملاتونین و کورتیزول ممکن است تحت تأثیر چرخه قمری باشند (Zimecki, 2006).
- تأثیر بر خونریزی: برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که خونریزی قاعدگی در برخی زنان با فازهای ماه هماهنگ است، اگرچه این موضوع هنوز مورد بحث است.
این یافته‌ها نشان می‌دهند که ارتباط میان فازهای ماه و عملکرد بدن ممکن است وجود داشته باشد، اما نتایج هنوز یکپارچه و قطعی نیستند.
تحلیل شواهد علمی درباره ارتباط فازهای ماه با حجامت
در خصوص ارتباط مستقیم میان موقعیت ماه و تأثیرگذاری حجامت، مطالعات محدودی انجام شده است. برخی پژوهش‌های میدانی گزارش داده‌اند که انجام حجامت در ایام خاصی از ماه قمری، مانند روزهای ۱۷، ۱۹ و ۲۱ (توصیه‌شده در طب سنتی)، می‌تواند با کاهش عوارض جانبی و افزایش احساس بهبودی همراه باشد (مطالعات منتشرشده در نشریات علوم پزشکی ایران).
- مطالعه مقایسه‌ای: یک مطالعه منتشرشده در سال ۲۰۲۳ (Syahruramdhani et al.) به مقایسه اثربخشی حجامت در روزهای "سنت" (۱۷، ۱۹، ۲۱) و "غیرسنت" (۱۸، ۲۰، ۲۲) ماه قمری پرداخته است. نتایج نشان داد که تنها در فشار خون دیاستولی تفاوت معنی‌داری مشاهده شد و در سایر علائم حیاتی (مانند فشار خون سیستولی، ضربان قلب، نرخ تنفس، و دما) تفاوت معنی‌داری وجود نداشت.
- محدودیت‌ها: این مشاهدات عمدتاً بر پایه گزارش‌های فردی و تجربی است و هنوز شواهد علمی کافی و مطالعات کنترل‌شده برای اثبات قطعی این رابطه وجود ندارد. نیاز به طراحی پژوهش‌های دقیق‌تر با متدولوژی علمی قوی احساس می‌شود.
نتیجه‌گیری و افق‌های پژوهشی آینده
اگرچه آموزه‌های طب سنتی ایران درباره تأثیر فازهای ماه بر اثربخشی حجامت ریشه در قرن‌ها تجربه بالینی دارد، اما پذیرش این دیدگاه در چارچوب علم نوین نیازمند شواهد مستند و مطالعات تجربی بیشتر است. پژوهش‌های اولیه در حوزه زیست‌شناسی زمانی، امکان‌پذیری تأثیر چرخه قمری بر بدن انسان را تأیید می‌کنند، اما داده‌های موجود درباره حجامت هنوز کافی نیستند.
پیوند بین طب سنتی و روش‌های علمی نوین، می‌تواند راه را برای مطالعات بین‌رشته‌ای گشوده و به درک عمیق‌تری از تأثیر زمان و طبیعت بر فرآیندهای درمانی منتهی شود. تحقیقات آینده باید به بررسی مکانیسم‌های جایگزین، مانند تأثیر روانشناختی، عوامل محیطی، و اثر پلاسبو، نیز بپردازند.
کلمات کلیدی
حجامت، طب سنتی ایرانی، طب اسلامی، چرخه قمری، اخلاط، جزر و مد، شواهد علمی، کرونوبیولوژی.
منابع
- Cajochen, C., et al. (2013). Evidence that the lunar cycle influences human sleep. Current Biology , 23(15), 1485-1488.
- Zimecki, M. (2006). The lunar cycle: effects on human and animal behavior and physiology. Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej , 60, 1-7.
- Syahruramdhani, S., Risdiana, N., & Setyawan, A. (2023). Efficacy of Islamic Wet Cupping Therapy on Vital Sign in Lunar Phase: A Comparative Study Between Sunnah and Non-sunnah Dates. International Journal of Natural Medicine and Health Sciences , 2(4), 21-26.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. کلیات قانون ابن‌سینا (ترجمه و شرح). باب سیزدهم و بیستم.
- رازی، محمد بن زکریای. الحاوی . جلد دوم، بخش درمان.
